มหาวิทยาลัยขอนแก่น มีคำสั่งให้เรียกชื่อตำแหน่ง ยาม เป็น เจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยตามคำแนะนำของสำนักงบประมาณ (หนังสือ ที่ นร 0303/17038 ลงวันที่ 6 มิถุนายน 2527และคำสั่ง มข.ที่ 890/2529 ลงวันที่ 15 พฤษภาคม 2529)
และ รศ.นพ.สมพร โพธินาม อธิการบดีในสมัยนั้น อนุมัติให้กำหนดให้วันที่ 15 พฤษภาคม เป็นวันรักษาความปลอดภัย (วัน รปภ.)งานรักษาความปลอดภัยกำหนดให้จัดกิจกรรมวันรักษาความปลอดภัยเป็นครั้งแรก เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม 2532 และจัดกิจกรรมสืบทอดมาทุกปีจนถึงปัจจุบัน ในปี พ.ศ. 2533 ได้มีการปรับปรุงการแบ่งส่วนราชการสำนักงานอธิการบดี มีคำสั่งให้โอนงานรักษาความปลอดภัย ไปสังกัดกองกลาง (หนังสือที่ ทม 0202/10864 ลงวันที่ 7 พฤษภาคม 2533)
ใน ปี พ.ศ. 2561 มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้มีการปรับปรุงการแบ่งส่วนราชการสำนักงานอธิการบดี มีประกาศมหาวิทยาลัยฯเปลี่ยนชื่อหน่วยงานใหม่ เดิม สำนักงานรักษาความปลอดภัยและการจราจรเป็น กองป้องกันและรักษาความปลอดภัย จนถึงปัจจุบัน (ประกาศมหาวิทยาลัยขอนแก่นที่ 312/2561 และ ที่ 313/2561 ลงวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2561)
ปณิธาน
การบริหารจัดการด้านการรักษาความปลอดภัยและการจราจร ที่มุ่งเน้นการศึกษา วิเคราะห์ วิจัย การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์และพัฒนากลยุทธ์ให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงทางด้าน เศรษฐกิจ สังคม การเมือง เทคโนโลยีและสภาพแวดล้อม ภายใต้การมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย เพื่อเพิ่มศักยภาพการปฏิบัติหน้าที่ให้เกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผล เกิดคุณภาพเป็นที่พึงพอใจของผู้ใช้บริการและเสริมสร้างให้เจ้าหน้าที่มีขวัญ กำลังใจและคุณภาพชีวิตที่ดี
วิสัยทัศน์
กองป้องกันและรักษาความปลอดภัย เป็นองค์กรด้านการจัดการการรักษาความปลอดภัยและการจราจรอย่างมืออาชีพ เพื่อตอบสนองยุทธศาสตร์ของมหาวิทยาลัยขอนแก่น ชุมชนและสังคม
SMART
S – Service Mind and Security first (การมีจิตมุ่งบริการและความปลอดภัยเป็นสำคัญ)
M – Morality (ยึดมั่นในคุณธรรม)
A – Accountability (ความรับผิดชอบต่อผลการปฏิบัติหน้าที่)
R – Responsibility for society (การมีความรับผิดชอบในหน้าที่ต่อสังคม)
T – Trust and Team work (มีความน่าเชื่อถือและทำงานเป็นทีม)