ประวัติความเป็นมา
พุทธศักราช 2507-2514
ความเป็นมากองป้องกันและรักษาความปลอดภัย กำเนิดมาพร้อมกับการก่อตั้งมหาวิทยาลัยขอนแก่น เมื่อปีพุทธศักราช 2507 เริ่มแรกมีฐานะเป็นหน่วยงานหนึ่งในสังกัดแผนกการเจ้าหน้าที่ กองกลาง เรียกชื่อว่า หน่วยยามรักษาการณ์ มี นายทองนาค ผากา หัวหน้าแผนกการเจ้าหน้าที่ ทำหน้าที่รักษาการหัวหน้าหน่วยยามรักษาการณ์ ด้วย มียามในสังกัดประมาณ 30 คน รับผิดชอบอาคารเรียน 2 คณะ คือ คณะวิศวกรรมศาสตร์ และคณะวิทยาศาสตร์และอักษรศาสตร์ (ปี พ.ศ. 2507-2514)
ปีพุทธศักราช 2514
มีการปรับปรุงการแบ่งส่วนราชการใหม่ หน่วยยามรักษาการณ์ได้โอนไปสังกัดกองอาคารและสถานที่ จนกระทั่งปีพุทธศักราช 2518 ก็มีการปรับปรุงการแบ่งส่วนราชการใหม่ หน่วยยามรักษาการณ์โอนกลับมาสังกัดกองกลางอีกครั้ง โดยเป็นหน่วยงานหนึ่งในแผนกสารบรรณ มีนางบุหลั่น เหล่าสุวรรณ เป็นหัวหน้าแผนก และรักษาการหัวหน้าหน่วยยามรักษาการณ์ด้วย
ในอดีตที่ ผ่านมายามแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ยามที่สังกัดแต่ละคณะ และที่สังกัดกองกลาง การปฏิบัติหน้าที่ไม่ขึ้นต่อกัน ต่างคณะต่างบริหารจัดการกันเอง ไม่มีเครื่องแบบเฉพาะสวมใส่ ใน
พุทธศักราช 2521
ดร.วิจิตร ศรีสะอ้าน อธิการบดี ได้มีการปฏิรูประบบการรักษาความปลอดภัย โดยได้ยกร่างระเบียบ ข้อบังคับ ประกาศ หรือคำสั่งต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติหน้าที่ใหม่ทั้งหมด โดยให้โอนอัตราตำแหน่งยาม ที่สังกัดคณะต่างๆ มาขึ้นตรงต่อหน่วยยามรักษาการณ์และเปลี่ยนฐานะเป็นงาน เรียกชื่อว่า งานรักษาความปลอดภัย และให้ตัดโอนการบังคับบัญชาจากกองกลาง ไปสังกัดกองอาคารและสถานที่ โดยมี ผศ.โกวิท สุรโกมล รักษาการผู้อำนวยการกองอาคารและสถานที่
พุทธศักราช 2529
มหาวิทยาลัยขอนแก่น มีคำสั่งให้เรียกชื่อตำแหน่ง ยาม เป็น เจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัย ตามคำแนะนำของสำนักงบประมาณ (หนังสือ ที่ นร 0303/17038 ลงวันที่ 6 มิถุนายน 2527 และคำสั่ง มข.ที่ 890/2529 ลงวันที่ 15 พฤษภาคม 2529) และ รศ.นพ.สมพร โพธินาม อธิการบดีในสมัยนั้น อนุมัติให้กำหนดให้วันที่ 15 พฤษภาคม เป็นวันรักษาความปลอดภัย (วัน รปภ.) งานรักษาความปลอดภัยกำหนดให้จัดกิจกรรมวันรักษาความปลอดภัยเป็นครั้งแรก เมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม 2532 และจัดกิจกรรมสืบทอดมาทุกปีจนถึงปัจจุบัน ในปีพุทธศักราช 2533 ได้มีการปรับปรุงการแบ่งส่วนราชการสำนักงานอธิการบดี มีคำสั่งให้โอน งานรักษาความปลอดภัยไปสังกัดกองกลาง (หนังสือที่ ทม 0202/10864 ลงวันที่ 7 พฤษภาคม 2533)
พุทธศักราช 2537
ประวัติศาสตร์ที่สำคัญ ที่เป็นความภาคภูิมใจของงานรักษาความปลอดภัย กล่าวคือ “เมื่อวันที่ 24 มกราคม พ.ศ. 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 10 เมื่อครั้งดำรงพระราชอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จเยี่ยมชมนิทรรศการงานรักษาความปลอดภัย เนื่องในวโรกาสเสด็จแทนพระองค์ ทรงเปิดนิทรรศการ 30 ปี มหาวิทยาลัยขอนแก่น” (ข้อมูลอ้างอิง : https://sd.kku.ac.th/home/archives/7171)
พุทธศักราช 2561
มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้มีการปรับปรุงการแบ่งส่วนราชการสำนักงานอธิการบดี มีประกาศมหาวิทยาลัยฯ เปลี่ยนชื่อหน่วยงานใหม่ เดิม สำนักงานรักษาความปลอดภัยและการจราจร เป็น กองป้องกันและรักษาความปลอดภัย จนถึงปัจจุบัน (ประกาศมหาวิทยาลัยขอนแก่น ที่ 58/2562 ลงวันที่ 9 มกราคม 2562 และ ที่ 120/2562 ลงวันที่ 14มกราคม 2562)
พุทธศักราช 2567
มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้ออกประกาศมหาวิทยาลัยขอนแก่น (ฉบับที่ 77/2567) ประกาศ ณ วันที่ 5 มกราคม 2567 เรื่อง การแบ่งหน่วยงานหรือหน่วยงานย่อย หน่วยงานบริหารจัดการกลางของมหาวิทยาลัย สำนักงานอธิการบดี ซึ่งมีการแบ่งหน่วยงานบริการจัดการกลางออกเป็น 16 กอง โดยกองป้องกันและรักษาความปลอดภัย เป็น 1 ใน 16 กอง มีการแบ่งหน่วยงานย่อยออกเป็น 4 หน่วยงาน ประกอบด้วย 1)งานเทคโนโลยีความปลอดภัย 2)งานรักษาความปลอดภัยและจราจร 3)งานสืบสวนและการข่าว และ 4)งานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย